هیپرکراتوز مشکل پوستی رایجی است که باعث ضخیم شدن لایه بیرونی پوست می شود. این وضعیت به دلیل رشد بیش از حد سلول های کراتین که در ساخت این لایه نقش دارند، به وجود می آید. از علل این مشکل می توان به آسیب یا فشار به پوست، یا اختلالات مادرزادی اشاره نمود.
علائم هیپرکراتوز بسته به علت اصلی این وضعیت متفاوت هستند. در بسیاری از موارد، این مشکل تنها جنبه ی زیبایی داشته و مشکل جدی دیگری ایجاد نمی کند.
با این حال در برخی موارد، ممکن است نشانه ای از یک بیماری جدی تر باشد. در برخی موارد، انواع خاصی از هیپرکراتوز حتی می توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. روش های زیادی برای درمان هیپرکراتوز وجود دارند که انتخاب بهترین گزینه به شرایط خاص و اهداف درمان وابسته است.
هیپرکراتوز به چند دسته تقسیم می شود؟
هیپرکراتوز طیف گسترده ای از بیماری ها را شامل می شود. پزشکان این وضعیت پوستی را بر اساس علت آن به دو دسته اکتسابی و ارثی تقسیم می کنند.
هیپرکراتوز اکتسابی به دلیل عواملی مانند فشار، آسیب یا بیماری های غیرژنتیکی به وجود می آید. رایج ترین انواع هیپرکراتوز اکتسابی عبارتند از:
- پینه و میخچه: این مشکل ناشی از فشار یا اصطکاک بوده و می تواند باعث تشکیل پینه (ناحیه سخت و ضخیم پوست) یا میخچه هایی با هسته های حباب مانند شود.
- اگزما: یک بیماری شایع خود ایمنی که باعث قرمزی، خشکی، پوسته پوسته شدن، خارش و ایجاد زخم روی پوست می شود.

- پسوریازیس: یک بیماری پوستی خود ایمنی که لکه های نقره ای، برجسته یا پوسته پوسته (به نام پلاک) ایجاد می کند.
- لیکن سیمپلکس کرونیکوس: این بیماری اغلب در اثر خارش یا مالیدن مداوم پوست ایجاد شده و باعث خشکی، ضخیم شدن و تشکیل لکه های پوسته دار روی پوست می شود.
- هیپرکراتوز کف پا و دست: در این وضعیت، مناطق ضخیم شده ای روی کف دست ها یا کف پاها شکل می گیرد.
- لیکن پلانوس: باعث بثورات یا لکه های کوچک برجسته، بنفش رنگ و خارش دار می شود.
- هیپرکراتوز سبورئیک: این نوع که بیشتر در افراد مسن دیده می شود، باعث برجستگی های خوش خیم (غیر سرطانی) روی پوست می گردد.
- زگیل: برجستگی های کوچک و معمولاً بدون درد هستند که بر اثر ویروس هایی مانند ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) به وجود می آیند.
- هیپرکراتوز اکتینیک: نواحی سخت و پوسته ای پوست که در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آفتاب روی لب ها، گوش ها، پشت دست ها، ساعد ها، پوست سر و گردن مشاهده می شوند.
هیپرکراتوز ارثی به دلیل جهش های ژنتیکی رخ داده و باعث تولید بیش از حد سلول های کراتین می شوند. این شرایط که از زمان تولد وجود دارند، عبارتند از:
- هیپرکراتوز اپیدرمولیتیک: این نوع از هیپرکراتوز در نوزادان باعث ایجاد تاول و قرمزی پوست شده و با افزایش سن، سخت تر و تیره تر می شوند.
- ایکتیوز: این بیماری مشکلاتی مانند پوسته و لکه هایی روی پوست ایجاد می کند. نوع ایکتیوز وابسته به کروموزوم X تقریباً فقط مردان را تحت تأثیر قرار می دهد، در حالی که نوع ایکتیوز لاملار معمولاً کف دست ها یا کف پاها را درگیر می کند.
- کراتوز پیلاریس: این نوع هیپرکراتوز باعث ایجاد برجستگی های کوچک، زبر و بی ضرر بر روی پوست شده و معمولاً بالای بازوها یا ران ها را تحت تأثیر قرار می دهد.
- هیپرکراتوز چندگانه دیجیتیت: این بیماری خوش خیم پوستی باعث ایجاد تعداد زیادی برجستگی کوچک، سخت، سفید یا قهوه ای رنگ بر روی سطح پوست می شود.
- هیپرکراتوز موضعی آکرال: علائم این نوع از هیپرکراتوز شامل برآمدگی های زرد رنگ، مومی یا هم رنگ پوست (پاپول ها) همراه با لکه های ضخیم روی پوست می شود.
پیشنهاد مطالعه: علت جوش کف سر چیست؟

هیپرکراتوز چه علائمی دارد؟
بارز ترین نشانه ی هیپرکراتوز، ضخیم شدن پوست است. با این حال، نوع و شکل این ضخیم شدن در انواع مختلف این بیماری، متفاوت می باشد.
- میخچه: میخچه ناحیه ای گرد با مرکز سختی روی پوست بوده، که با بافت نرم تر احاطه شده است. این عارضه که معمولاً روی انگشتان پا ایجاد می شود، در برخی موارد با درد همراه است.
- پینه: ناحیه ای از پوست، که به دلیل فشار یا اصطکاک طولانی مدت، سخت و ضخیم شده است. ضخامت آن یکنواخت بوده و گاهی دردناک می شود. پینه، بیشتر کف پا یا انگشتان دست را درگیر می کند.
- زگیل: زگیل نوعی برجستگی خشن، صاف، گرد یا بیضی شکل، با رنگ روشن تر یا تیره تر روی پوست است که اغلب روی انگشتان دست یا پا ظاهر می شود. البته در برخی موارد، دردناک بوده و سایر بخش های بدن نیز درگیر می شوند.
- خارش و پوسته: برخی شرایط مانند پسوریازیس، اگزما، و بیماری های مرتبط با هیپرکراتوز می توانند باعث خارش و پوسته پوسته شدن پوست شوند. پوسته های بزرگ خاکستری رنگ، مشخصه اصلی هیپرکراتوز اپیدرمولیتیک و انواع ایکتیوز هستند.
- لیکن پلانوس: لیکن پلانوس باعث ایجاد برجستگی های پهن، سفت و تغییر رنگ یافته بر روی کف دست یا کف پا می شود. علائم دیگر این بیماری شامل زخم های پوسته پوسته، خارش شدید و زخم هایی در دهان یا واژن است.
- پلاک های پوستی: پسوریازیس علاوه بر پوسته پوسته شدن، منجر به تشکیل پلاک های پوستی می شود. پلاک های پوستی نواحی سخت و برجسته و بدون دردی هستند که معمولاً روی آرنج ها، پوست سر، زانوها یا کمر ظاهر می شوند. این پلاک ها ممکن است اشکال مختلفی داشته و گاهی هیچ مرز مشخصی ندارند.
- کراتوز: کراتوز یک ناحیه سخت و برجسته بر روی پوست است که معمولاً به رنگ زرد، خاکستری یا قهوه ای دیده می شود. این نواحی بدون درد و موم مانند، هرگز سرطانی نخواهند شد.
- پاپول ها: پاپول ها برجستگی های کوچک و تغییر رنگ یافته ای روی پوست هستند که به صورت گروهی ظاهر می شوند. این برجستگی ها در انواع مختلفی از این بیماری، مثل «هیپرکراتوز چندگانه» و «هیپرکراتوز موضعی آکرال» دیده می شوند. در مورد دوم، برجستگی ها معمولاً زرد رنگ و شبیه به موم هستند.

علل بروز هیپرکراتوز
هیپرکراتوز به دلیل تولید بیش از حد سلول های کراتین در لایه بیرونی پوست رخ می دهد که معمولاً ناشی از فشار و اصطکاک روی پوست، التهاب در بدن یا یک بیماری می باشد. هیپرکراتوز ناشی از فشار به دلیل وزن مداوم، فشار، آسیب، ساییدگی یا تماس با مواد شیمیایی خشن مثل شوینده های قوی ایجاد می شود.
هیپرکراتوز غیر مرتبط با فشار می تواند به دلیل واکنش آلرژیک، بیماری های خودایمنی (زمانی که سیستم ایمنی بدن به سلول های سالم حمله می کند)، یا یک بیماری ژنتیکی ایجاد شود. در برخی موارد، هیپرکراتوز غیر مرتبط با فشار، عارضه جانبی برخی داروها یا شیمی درمانی می باشد.
عوامل خطر هیپرکراتوز
با وجود اینکه احتمال ابتلا به هیپرکراتوز در هر کسی وجود دارد، برخی افراد بیش از سایرین در معرض خطر هستند. عوامل خطر شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی هیپرکراتوز یا آلرژی
- آلرژی
- بیماری های خود ایمنی
- قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید
- عفونت HPV
- انجام کارهای سنگین یدی
- کار با پاک کننده ها یا صابون های خشن
- شیمی درمانی

- استعمال دخانیات یا مصرف بیش از حد الکل
- چاقی
- دیابت
- فشار خون بالا
- استرس
تشخیص هیپرکراتوز به چه صورت است؟
هدف از تشخیص هیپرکراتوز، شناسایی علت اصلی علائم و رد سایر شرایط پوستی (به ویژه بیماری های خطرناک مانند کارسینوم سلول بازال یا سنگفرشی) می باشد. فرآیند تشخیص هیپرکراتوز معمولاً شامل مراحل زیر می شود:
- شرح حال پزشکی: پزشک در مورد علائم، سابقه خانوادگی مشکلات پوستی، بیماری های خود ایمنی، آلرژی ها، داروهایی که مصرف می کنید و سایر مشکلات مرتبط با سلامت سؤال می کند.
- معاینه فیزیکی: پزشک برای ارزیابی علائم هیپرکراتوز و سایر مشکلات احتمالی، نواحی آسیب دیده پوست را معاینه می کند. گاهی اوقات برای بررسی دقیق تر از دستگاهی مخصوص به نام درموسکوپ استفاده می شود.
- پچ تست: برای تشخیص علت واکنش های آلرژیک، برچسب هایی با مقدار کمی از مواد آلرژی زا بر روی پوست قرار داده می شوند. این برچسب ها به مدت ۴۸ ساعت روی پوست باقی می مانند و سپس، پزشک واکنش پوست به این مواد را بررسی می کند.
- بیوپسی: در صورت وجود احتمال سرطان، پزشک ممکن است نمونه ای از پوست آسیب دیده را برداشته و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال کند.
درمان هیپرکراتوز چگونه است؟

از آنجایی که هیپرکراتوز معمولاً خطری ایجاد نمی کند، تمرکز درمان بیشتر روی جنبه زیبایی بیماری است. روش های درمانی به شرایط بیماری و نوع هیپرکراتوز بستگی داشته و شامل مصرف داروها تا مجموعه ای از درمان های تخصصی پوست می شود.
داروهای تجویزی:
پزشک ممکن است برای درمان بیماری هایی مانند پسوریازیس و اگزما، کرم های موضعی یا داروهای خوراکی زیر را تجویز کند:
- کورتیکواستروئیدها: مانند هیدروکورتیزون و بتامتازون
- مهارکننده های ایمنی: مانند سیکلوسپورین و سولفاسالازین
- مهارکننده های موضعی کلسینورین: مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس
- رتینوئیدها: مشتقات ویتامین A
روش های درمانی تخصصی پوست:
متخصص پوست برای از بین بردن نواحی آسیب دیده، قادر به بکارگیری طیف گسترده ای از درمان ها می باشد. این روش ها شامل موارد زیر هستند:
- برداشتن میخچه یا پینه: پزشک پس از بی حس کردن ناحیه آسیب دیده، میخچه یا پینه را به دقت با روش برش سطحی برداشته یا آن ها را صاف می کند.
- پیلینگ شیمیایی: این روش که به نام لایه برداری شیمیایی نیز شناخته می شود، شامل استفاده از مواد شیمیایی بر روی نواحی آسیب دیده پوست، به منظور اسکراب و لایه برداری زائده ها می باشد.
- کرایوتراپی: در این روش پزشک از مواد بسیار سرد برای انجماد و حذف زگیل یا کراتوز استفاده می کند.
- لیزر درمانی: در این روش، با استفاده از اشعه های لیزر متمرکز، زخم های ریزی روی نواحی آسیب دیده شکل گرفته که به مرور زمان ترمیم می شوند.
- اشعه درمانی: تابش اشعه فرابنفش نوع B (UVB) از لامپ های تخصصی، به پوست آسیب دیده کمک می کند تا بیماری هایی مثل اگزما، پسوریازیس و برخی دیگر از مشکلات پوستی درمان شوند.
- پیوند پوست: در موارد شدید هیپرکراتوز پلانوس، پزشک ممکن است پوست آسیب دیده را بردارد و از پوست سالم ناحیه دیگری از بدن برای جایگزینی استفاده کند.
چگونه می توان از هیپرکراتوز پیشگیری کرد؟
شما با انجام اقدامات زیر می توانید از بروز هیپرکراتوز و تشدید آن جلوگیری کنید:
- مراقبت از پوست: از لایه بردار های ملایم استفاده کنید. همچنین از حمام داغ بپرهیزید.
- کرم های موضعی: به طور منظم از مرطوب کننده های پوست و ترکیبات کراتولیتیک مانند اوره، اسید سالیسیلیک و اسید لاکتیک در نواحی آسیب دیده استفاده کنید. این ترکیبات به نرم شدن پوست کمک می کنند.
- پوشاک و کفش: با استفاده از کفش های مناسب یا استفاده از کفی های مخصوص، می توانید راحتی بیشتری داشته و از ایجاد پینه جلوگیری کنید. همچنین پوشیدن لباس های گشاد می تواند از سایش پوست جلوگیری کند.
- محافظت در برابر آفتاب: برای جلوگیری از تماس مستقیم با نور خورشید، از کلاه، لباس های بلند و کرم های ضدآفتاب استفاده کنید، یا ظهرها در سایه بمانید. نور خورشید می تواند علائم برخی از انواع هیپرکراتوز را بدتر کند.
- مدیریت استرس: استرس و اضطراب می توانند برخی از انواع هیپرکراتوز را تحریک کنند. با فعالیت هایی مانند ورزش، مدیتیشن یا سایر روش های آرام سازی، این عوامل را مدیریت کنید.
- کنترل وزن: چاقی ممکن است خطر ابتلا به پسوریازیس، اگزما و برخی دیگر از انواع هیپرکراتوز را افزایش دهد. کاهش وزن از طریق تنظیم رژیم غذایی یا افزایش سطح فعالیت، به کاهش این خطر کمک می کند.
هیپرکراتوز چه عوارضی دارد؟
هیپرکراتوز در بیشتر موارد مشکلی جدی ایجاد نمی کند، اما برخی از انواع آن ممکن است خطر ابتلا به بیماری های جدی تر را افزایش دهند.

عدم درمان هیپرکراتوز می تواند عوارضی مانند موارد زیر را به همراه داشته باشد:
- تأثیرات روانی: بیماری های پوستی می توانند بر اعتماد به نفس و تصویر ذهنی افراد از خود تأثیر منفی بگذارند. این موضوع احتمال ابتلا به مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب را افزایش می دهد.
- سرطان پوست: بیشتر انواع هیپرکراتوز خطر سرطان ندارند، اما هیپرکراتوز آکتینیک ممکن است به سرطان پوست تبدیل شود.
- ایجاد زخم دائمی: در موارد شدید، هیپرکراتوز می تواند پس از بهبود علائم، زخم های دائمی روی پوست به جا بگذارد.
- عفونت های پوستی: خاراندن مکرر پوست آسیب دیده یا پوسته پوسته می تواند خطر ورود باکتری ها یا ویروس ها و ایجاد عفونت در سطح پوست را افزایش دهد.
دکتر نابت تاجمیر ریاحی متخصص پوست، مو در تهران