دو نوع فرآیند پیری وجود دارد؛ پیری درونی (ذاتی) و پیری بیرونی (خارجی).
◾پیری درونی یا تقویمی (بر اساس سن) بر پوست کل بدن از جمله قسمت هایی که در برابر خورشید محافظت می شدند نیز، تأثیر می گذارد.
◾پیری بیرونی با قرار گرفتن در معرض اشعه ی فرا بنفش مزمن (UV)، سیگار کشیدن و سایر آلاینده ها ایجاد شده و بر روند پیری درونی منطبق می شود.
پیری پوست روی چه افرادی اثر می گذارد؟
پیری درونی روی همه ی افراد، صرف نظر از نوع پوستشان تاثیر می گذارد. پیری بیرونی بر افرادی که به طور مداوم در معرض نور خورشید هستند اثر می گذارد که به آن آسیب ناشی از آفتاب یا پیری پوست ناشی از آفتاب (photoaging) می گویند. علائم مشخص پیری نوری (photoaging) معمولاً در افراد دارای شرایط زیر نمایان می شوند، این شرایط عبارتند از:
◾نوع ۱ و ۲ طبقه بندی فیتزپاتریک، واکنش نسبت به نور خورشید (موهای قرمز یا بلوند با چشمان آبی).
◾سکونت داشتن در مناطق استوایی یا نیمه حاره ای.
◾زندگی کردن در ارتفاعات بلند.
◾کار کردن یا گشت و گذار طولانی مدت در فضای باز.
◾قرار گرفتن گهگاهی در معرض منابع مصنوعی اشعه ماورای بنفش، مانند برنزه کردن با دستگاه سولاریوم.
◾داشتن استعداد ژنتیکی برای پیری زودرس (مانند پروگریا که یک بیماری ژنتیکی نادر است).
پیری زودرس پوست، افراد سیگاری و افرادی که به طور مداوم در معرض آلاینده های دیگر محیطی قرار گرفته اند را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.
علت پیری پوست چیست؟
پیری درونی یا ذاتی به تغییرات بالینی، بافتی و جسمانی که در نواحی محافظت شده ی پوست افراد مسن در برابر آفتاب رخ می دهد، اطلاق می شود. همچنین، پیری ذاتی می تواند توسط عوامل محیطی دیگر تشدید شود.
اشعه ی فرا بنفش
اشعه ی فرا بنفش به یکپارچگی پوست حمله می کند.
◾این اشعه روزانه باعث هزاران تغییر در DNA هر سلول می شود.
◾الگوی چند ضربه ای که برای توصیف چگونگی اثر اشعه ی فرابنفش بر اجزای ماتریکس خارج سلولی مطرح شده است، باعث تخریب یک ماتریکس نامنظم و غنی از فیبرهای الاستین می شود (الاستوز خورشیدی).
یائسگی
نشانه های پیری درونی، حدود سن ۵۰ تا ۶۰ سالگی شروع می شود. بروز این علائم در زنان به علت کاهش اثرات محافظتی استروژن در دوران یائسگی، زودتر از مردان رخ می دهد.
سیگار کشیدن
مصرف سیگار، پوست را در معرض عوامل مخرب متعددی قرار می دهد.
◾نیکوتین، رگ های خونی و جریان خون را تنگ می کند و میزان اکسیژن و مواد مغذی که به سلول ها می رسد را کاهش می دهد.
◾بسیاری از مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو، MMP های پوستی را افزایش داده و کلاژن و الاستین را تخریب می کنند.
◾گرمای ناشی از سوزاندن سیگار و حرکات ماهیچه های صورت هنگام سیگار کشیدن، باعث ایجاد چین و چروک می شود.
◾مواد شیمیایی مانند نیتروزامین ها و قطران، سرطان زا هستند.
تغذیه
تغذیه به عنوان عامل تأثیرگذار بر پیری بیرونی، شناخته می شود.
◾میوه ها، سبزیجات، حبوبات، گیاهان دارویی و چای ها حاوی ترکیبات آنتی اکسیدانی هستند.
◾سطوح بالاتر ویتامین C و افزایش مصرف اسید لینولئیک بر کاهش چین و چروک، خشکی و آتروفی پوست اثر دارد.
◾در یک پژوهش مربوط به تغذیه که روی افراد یونانی، استرالیایی و سوئدی انجام شد؛ مقاومت در برابر پیری ناشی از آفتاب با مصرف بیشتر سبزیجات، روغن زیتون، ماهی و حبوبات (مانند نخود، لوبیا، نخود فرنگی و عدس) و مصرف کمتر مارگارین، شکر و لبنیات، ارتباط دارد.
◾مصرف بیشتر چربی و کربوهیدرات باعث افزایش خطر چین و چروک و آتروفی پوست می شود.
◾ویتامین A که می تواند به صورت موضعی استفاده شود، تولید MMP را کاهش می دهد.
◾مصرف روغن ماهی نیز می تواند محافظت اندکی در برابر آفتاب ایجاد کند.
اختلال در عملکرد سیستم ایمنی
پیری پوست می تواند نشانه ای از بیماری های نقص ایمنی، عوامل سرکوب کننده ی سیستم ایمنی و فشار روانی مزمن باشد.
پیری پوست چگونه تشخیص داده می شود؟
ویژگی های پیری پوست به صورت بالینی، تشخیص داده می شود. ضایعات مشکوک به سرطان پوست به صورت توده ها یا زخم هایی در حال رشد و غیر قابل درمان ظاهر می شوند. چنین ضایعاتی اغلب قبل از درمان یا به عنوان بخشی از آن، تحت بیوپسی تشخیصی قرار می گیرند.
پیری پوست چگونه درمان می شود؟
ضایعات سرطانی و پیش سرطانی
◾کراتوزهای اکتینیک و سرطان سلول سنگفرشی (SCC) درون اپیدرم، اغلب به وسیله ی کرایوتراپی یا درمان موضعی رفع می شوند.
◾سرطان سلول پایه ای (BCC) بیشتر مواقع با جراحی جزئی از بین می رود. BCC سطحی را می توان به صورت موضعی یا با کرایوتراپی درمان کرد.
◾SCC و ملانوم پوستی تقریباً همیشه با جراحی برداشته می شوند.
پوست خشک و بی رنگ
◾مرطوب کننده ها به ترمیم پوست خشک و پوسته پوسته شده کمک خواهند کرد.
◾در صورت استفاده ی منظم و بلندمدت آلفا هیدروکسی اسید، ویتامین C، لیپوئیک اسید، ایزوفلاون های سویا یا کرم های رتینوئید، خشکی پوست کم می شود؛ همچنین این ها ممکن است تعداد چین و چروک های ظریف را کاهش دهند و رنگدانه ها را یکنواخت کنند.
◾بسیاری از محصولات دیگر نیز در دست بررسی هستند اما مزایای آن ها مشخص نیست.
جوانسازی پوست صورت
روش هایی که به منظور جوانسازی پوست پیرشده ناشی از نور خورشید استفاده می شوند، عبارتند از:
◾فیلر یا پرکننده ها (مانند اسید هیالورونیک، پلی تترا فلوئورواتیلن و پیوند چربی) برای پنهان کردن خطوط صورت.
◾تزریق سم بوتولینوم برای کاهش اخم و کم کردن چروک های عمیق.
◾درمان عروق خونی با لیزر و اسکلروتراپی (تزریق عامل التهابی به وریدها) برای از بین بردن وریدهای صورت و آنژیوم.
◾روش های لایه برداری (مانند درم ابریژن، لایه برداری شیمیایی پوست و لایه برداری با لیزر)
◾جراحی زیبایی برای رفع افتادگی مازاد پوست، شامل بلفاروپلاستی با جراحی یا لیزر برای پلک های متورم و ملوپلاستی (لیفت صورت) برای کیپ کردن استخوان های گونه.
چگونه می توان از پیری پوست جلوگیری نمود؟
پیری ذاتی، امری اجتناب ناپذیر است. ممکن است نازک شدن پوست در زنان قبل از یائسگی، به دلیل هورمون درمانی به تأخیر بیافتد؛ زیرا پوست کمتر خشک است، چین و چروک کمتری دارد و ترمیم زخم هم نسبت به قبل از درمان سرعت بیشتری خواهد داشت. تأثیر هورمون درمانی در بهبود پیری پوست در دهه های بعد از یائسگی، کمتر است. همچنین اثرات استروژن های موضعی، فیتواستروژن ها و پروژستین ها در مورد این روند تحت بررسی و تحقیق است.
محافظت در برابر اشعه ی فرا بنفش خورشیدی در تمام سنین ضروری است. اقدامات مختلفی جهت به حداقل رساندن یا اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه ی فرابنفش وجود دارد که می توان انجام داد.
◾از سطوح روزانه ی شاخص UV آگاه باشید. در بعضی از کشورها، توصیه های هشداردهنده ی حفاظت در برابر خورشید ارائه می شود.
◾از انجام فعالیت های خارج از منزل در وسط روز خودداری کنید.
◾لباس های محافظ در برابر آفتاب (مانند کلاه لبه پهن، آستین بلند و شلوار یا دامن) بپوشید.
◾از کرم های ضد آفتاب دارای فاکتور بسیار بالا (SPF > 30) و طیف گسترده در برابر نور خورشید استفاده کنید.
◾سیگار نکشید و در صورت امکان از قرار گرفتن در معرض آلاینده ها خودداری نمایید.
◾زیاد ورزش کنید؛ افراد فعال از افراد غیرفعال، جوان تر به نظر می رسند.
◾روزانه میوه و سبزیجات بخورید.
بسیاری از مکمل های خوراکی با خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی نیز، برای به تأخیر انداختن پیری پوست و بهبود سلامت پوست مورد تأیید قرار گرفته اند. این مکمل ها عبارتند از: کاروتنوئید ها، پلی فنول، کلروفیل، آلوئه ورا، ویتامین های B و C و E، جینسینگ قرمز، اسکوالن و اسیدهای چرب امگا ۳. هر چند، نقش آن ها در مبارزه با روند پیری پوست مشخص نشده است.
دکتر نابت تاجمیر ریاحی؛ فوق تخصص پوست و مو در تهران
